Chùa Hoa Yên có tên cũ là chùa Vân Yên, dân gian thường gọi là chùa Cả, chùa Chính hay chùa Yên Tử. Chùa Hoa Yên là ngôi chùa to và đẹp nhất trong khu di tích danh thắng Yên Tử. Đây là nơi đức vua Trần Nhân Tông đã xuất gia và sau đó lập ra Thiền phái riêng mà ngày nay mọi người vẫn gọi là Thiền phái Trúc Lâm.
Chùa Hoa Yên tọa lạc trên núi Yên Tử ở độ cao trên 500m so với mực nước biển. Từ chùa có thể nhìn ra cả 4 hướng - nơi tụ sông, tụ thủy của toàn bộ khu vực Đông Bắc. Đây cũng là nơi có địa thế rồng cuộn, hội tụ linh khí, được coi là một trong những ngôi chùa linh thiêng nhất của Yên Tử.
Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc vừa được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá thế giới gồm có 12 cụm, điểm di tích trải rộng trên địa phận 3 tỉnh, thành là Quảng Ninh, Bắc Ninh và Hải Phòng. Trong đó, ở Quảng Ninh có 5 cụm, điểm di tích là Thái Miếu, chùa Lân, cụm di tích chùa Hoa Yên, am - chùa Ngoạ Vân và bãi cọc Yên Giang.
