Thời gian qua, công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa tại các làng dân tộc thiểu số (DTTS) được tỉnh triển khai đồng bộ với sự tham gia tích cực, chủ động của người dân. Điều này không chỉ là trách nhiệm bảo vệ di sản, mà còn là chìa khóa mở ra cơ hội phát triển bền vững, gắn kết cộng đồng với ngành du lịch.
Trên nền tảng chính sách của tỉnh, việc thúc đẩy phong trào văn hóa, văn nghệ, thể thao tại cơ sở đã tạo nên sức sống mới cho cộng đồng các DTTS trên địa bàn tỉnh. Đến nay, toàn tỉnh đã thành lập 55 câu lạc bộ văn nghệ truyền thống của vùng DTTS và miền núi, là lực lượng nòng cốt góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tại thiết chế văn hóa - thể thao cơ sở. Tỷ lệ người dân tham gia hoạt động tại Trung tâm Văn hóa - Thể thao đạt khoảng 50%, trong khi tỷ lệ tham gia luyện tập thể thao cũng lên đến 40%. Mô hình câu lạc bộ được củng cố, nhân rộng, thu hút đông đảo người dân, nhất là thế hệ trẻ tham gia các lớp học múa, hát, học nghề truyền thống; từ đó góp phần khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm giữ gìn bản sắc dân tộc.
Nhiều di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của các DTTS trên địa bàn tỉnh liên tục được công nhận. Tiêu biểu: Nghi lễ Cấp sắc của người Dao; Đại Phan của dân tộc Sán Dìu; Hội Soóng cọ của người Sán Chỉ; nghi lễ Then của người Tày; làn điệu Soọng Cô của người Sán Dìu… đã được Bộ VH,TT&DL đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đặc biệt, nghi thức Then của người Tày Quảng Ninh được UNESCO ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, nằm trong số 11 tỉnh có Then Tày, Nùng, Thái của Việt Nam được UNESCO vinh danh.
Bên cạnh văn hóa phi vật thể, các môn thể thao truyền thống cũng được lưu giữ, khôi phục và khuyến khích phát triển, như: Đẩy gậy, đánh quay, đi cà kheo, ném còn, bóng đá nữ… Đây không chỉ là trò chơi dân gian mà còn là sợi dây kết nối cộng đồng, tạo sân chơi lành mạnh cho mọi lứa tuổi.
Không chỉ có vậy, những phiên chợ phiên vẫn giữ được sức hấp dẫn với du khách và người dân khi đến vùng đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh. Chợ Hà Lâu, Lương Mông, Pò Hèn, Đồng Văn… không chỉ là nơi giao lưu mua bán nông sản, thủ công mỹ nghệ mà còn là sân khấu của các màn trình diễn dân ca, dân vũ, gian hàng ẩm thực độc đáo của từng dân tộc.
Bà con vùng DTTS cũng đã vào cuộc phát huy bản sắc văn hoá dân tộc gắn với du lịch để thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội của địa phương. Bà Bàn Thị Hai, thôn Khe Phương, xã Kỳ Thượng, TP Hạ Long cho biết: Bà con ở thôn chúng tôi đã chú trọng phát triển du lịch khai thác cảnh đẹp của quê hương và bản sắc của chính dân tộc mình. Nhờ đó mà đời sống của bà con cũng khấm khá hơn.
Một trong những điểm sáng trong quá trình bảo tồn gắn với phát triển du lịch cộng đồng là thí điểm tại bốn làng DTTS gắn với phát triển du lịch cộng đồng khu vực miền núi, giai đoạn 2023-2025 theo Kế hoạch 161/KH-UBND ngày 21/6/2023 của UBND tỉnh. 4 làng gồm: Làng người Dao ở thôn Pò Hèn, xã Hải Sơn, TP Móng Cái; Làng người Sán Dìu ở thôn Vòng Tre, xã Bình Dân, huyện Vân Đồn; Làng người Tày ở thôn Bản Cáu, xã Lục Hồn và Làng người Sán Chỉ (Sán Chay) ở thôn Lục Ngù, xã Húc Động của huyện Bình Liêu. Mục tiêu của kế hoạch là xây dựng mô hình làng văn hóa đặc trưng cho từng dân tộc, kết hợp với phát triển du lịch cộng đồng, nâng cao đời sống người dân và bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống. Bước đầu, các mô hình này đã tạo ra những sản phẩm đặc sắc, được du khách đón nhận, nâng cao thu nhập bình quân của hộ gia đình tham gia từ 10-15% so với trước khi thí điểm.
Với nền tảng chính sách rõ ràng, Quảng Ninh đang từng bước kiến tạo môi trường thuận lợi để bản sắc văn hóa dân tộc tỏa sáng, trở thành tài sản chung, nguồn lực nội sinh, động lực cho sự phát triển nhanh và bền vững.