Pò Hèn - địa danh đã đi vào lịch sử như bản anh hùng ca về cuộc chiến đấu và hy sinh anh dũng, ý chí kiên cường không khuất phục trước kẻ thù của cán bộ, chiến sĩ Đồn Công an nhân dân vũ trang 209 Pò Hèn (nay là Đồn Biên phòng Pò Hèn, Bộ đội Biên phòng Quảng Ninh), cùng công nhân lâm trường Hải Sơn, nhân viên thương nghiệp Móng Cái, trong cuộc chiến đấu bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới Tổ quốc ngày 17/2/1979. Chiến tranh đã qua đi, giữa núi rừng Đông Bắc biếc xanh, biểu tượng Đài liệt sĩ Pò Hèn sừng sững, hiên ngang, khẳng định khí phách anh hùng, chiến công oanh liệt của những người đã nằm xuống, các anh chị đã hóa thân vào từng tấc đất biên cương, để tiếp tục ru những bài ca bất tử về tình yêu Tổ quốc.

Ngày 17/2/1979 tại Pò Hèn (xã Hải Sơn, Quảng Ninh) đã diễn ra trận chiến đấu ác liệt. 73 người con đất Việt đã mãi mãi nằm lại nơi đây để bảo vệ toàn vẹn chủ quyền biên giới quốc gia. Họ là 45 cán bộ chiến sĩ Đồn Biên phòng 209 (nay là Đồn Biên phòng Pò Hèn), 1 nữ cán bộ ngành thương nghiệp Hải Ninh - chị Hoàng Thị Hồng Chiêm và 27 cán bộ, TNXP thuộc Nông lâm trường Hải Sơn. Với những thành tích xuất sắc trong cuộc đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, ngày 19/12/1979, cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng 209 Pò Hèn đã được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Giai đoạn sau này (1979-1990), thêm 13 cán bộ, chiến sĩ biên phòng Pò Hèn ngã xuống khi làm nhiệm vụ tuần tra biên giới. Tất cả 86 anh hùng liệt sĩ được đưa về ghi danh, tưởng nhớ tại Khu tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ Pò Hèn.

Ban đầu, Khu tưởng niệm này là một tum nhỏ được cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Pò Hèn dựng tạm để tưởng nhớ đồng đội. Đến năm 1996 chính thức có các công trình xây dựng bền vững đầu tiên, rồi lần lượt được nâng cấp, cải tạo, trùng tu trong những năm tiếp theo. Đài tưởng niệm liệt sỹ Pò Hèn sau nhiều lần được cải tạo, nâng cấp, ngày 19/5/2010 được tôn tạo với quy mô lớn và đã hoàn thành năm 2011. Ngày 20/3/2014, Đài tưởng niệm các liệt sỹ Pò Hèn đã được UBND tỉnh Quảng Ninh cấp Bằng công nhận là khu di tích lịch sử cấp tỉnh.

Khu di tích lịch sử Pò Hèn sau nhiều lần tôn tạo đã hoàn thiện với trên 86.000m2, bao gồm: cổng chào, nhà khách, nhà Tam Bảo, khuôn viên sân rộng rãi và trung tâm là biểu tượng Ðài liệt sĩ (còn gọi là Đỉnh hương chính, Đài tưởng niệm), giữa những tán cây xanh lúc nào cũng lộng gió. Đài liệt sĩ Pò Hèn cao 16,6m, được làm bằng bê tông cốt thép, ốp đá trắng, quay mặt về hướng Bắc, có hình tượng 3 bàn tay chụm vào nhau vừa là tượng trưng cho 3 dân tộc (Kinh, Dao, Sán Chỉ) cùng sinh sống, cùng chiến đấu và hy sinh, để bảo vệ sự vẹn toàn của biên cương đất nước, vừa là biểu tượng cho vòng tay ôm của đất mẹ và đồng đội. Ngôi sao năm cánh vàng tươi ở chính giữa những bàn tay ấy tượng trưng cho ý chí, khí phách kiên trung của mảnh đất và con người nơi biên thùy.

Hai bên Đài liệt sĩ là 2 tấm bia bằng đá xanh. Tấm bia thứ nhất khắc tên 45 cán bộ, chiến sĩ Biên phòng đã hy sinh tại đồn sáng 17/2/1979, còn tấm bia thứ 2 ghi tên 13 chiến sĩ hy sinh trong các giai đoạn từ năm 1980-1991, cùng 28 liệt sĩ (trong đó có nữ liệt sĩ duy nhất Hoàng Thị Hồng Chiêm và 27 công nhân Lâm trường), cùng hy sinh ngày 17/2/1979. Dù không phải là những người lính, nhưng các công nhân lâm trường Hải Sơn và nhân viên thương nghiệp Móng Cái đã anh dũng cầm súng đứng lên, lấy máu xương của mình giăng lũy giăng thành ngăn chặn kẻ thù, bảo vệ sự vẹn toàn lãnh thổ quốc gia.

Ngày 20/9/2022, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2288/QĐ-BVHTTDL về việc xếp hạng di tích Quốc gia Khu Di tích lịch sử Pò Hèn. Khu di tích lịch sử Pò Hèn là nơi ghi dấu tinh thần chiến đấu và hy sinh dũng cảm, kiên cường bất khuất của cán bộ, chiến sĩ Đồn Công an vũ trang 209 Pò Hèn (nay là Bộ đội Biên phòng), Quảng Ninh. Đài tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ Pò Hèn là di tích lịch sử tiêu biểu, không chỉ riêng của tỉnh Quảng Ninh, mà còn là công trình văn hóa mang dấu ấn truyền thống của Bộ đội Biên phòng cả nước.

Giữa núi rừng Đông Bắc biếc xanh, Khu Di tích lịch sử Pò Hèn sừng sững hiên ngang, khẳng định khí phách anh hùng, chiến công oanh liệt của những người đã nằm xuống, hóa thân vào từng tấc đất biên cương để tiếp tục ru những bài ca bất tử về tình yêu Tổ quốc. Và từ lâu nay, Khu di tích lịch sử Pò Hèn đã trở thành “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống đấu tranh, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới Tổ quốc. Hằng năm, có hàng nghìn đoàn khách, đoàn học sinh đến tham quan, dâng hương tưởng nhớ các liệt sĩ tại Pò Hèn. Câu chuyện về các anh chị chính là khúc tráng ca nơi biên giới, là bài học sâu sắc về lòng yêu nước, là sự biết ơn, là sự tiếp nối thế hệ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Với mỗi người dân Hải Sơn (trước là 2 xã Bắc Sơn, Hải Sơn), Khu Di tích lịch sử Pò Hèn chính là một cột mốc văn hóa, lịch sử quý giá, là điểm tựa tinh thần thiêng liêng trong tâm thức. Đặc biệt, vào ngày 17/2 hằng năm, Đồn Biên phòng Pò Hèn đều làm lễ giỗ chung cho các liệt sĩ đã ngã xuống trong trận chiến đấu bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ, biên giới thiêng liêng của Tổ quốc.

Gần 50 năm đã qua đi, Khu Di tích lịch sử Pò Hèn vẫn hiên ngang như một “nhân chứng sống” khắc ghi về những năm tháng lịch sử đầy hào hùng của dân tộc, trở thành địa chỉ đỏ lưu giữ những sự kiện, mốc son lịch sử hào hùng của quân và dân Đảng bộ xã Hải Sơn. Đến với Hải Sơn hôm nay, bộ mặt xã vùng núi, biên giới đang đổi thay từng ngày. Từ một xã đặc biệt khó khăn, với số hộ nghèo và cận nghèo chiếm tỷ lệ cao của tỉnh, đến nay xã Hải Sơn đã vươn mình mạnh mẽ, không còn hộ nghèo, cận nghèo theo tiêu chí chuẩn nghèo đa chiều áp dụng trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2023- 2025.

Thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, xã Hải Sơn đã nỗ lực vượt khó tạo nên sức sống mới cho vùng cao biên giới, với kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội được quan tâm đầu tư như: hệ thống giao thông, thủy lợi, điện, trường học, trạm y tế, các thiết chế văn hóa. Điều này giúp đồng bào các dân tộc nơi đây từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp, phát triển sản xuất, tạo việc làm và giảm nghèo bền vững.

Đặc biệt, sau sắp xếp đơn vị hành chính, từ ngày 1/7/2025, Khu Di tích lịch sử Pò Hèn thuộc xã Hải Sơn mới, được thành lập trên cơ sở sáp nhập hai xã biên giới, miền núi là Bắc Sơn và Hải Sơn. Việc sáp nhập hai xã biên giới sẽ giúp Hải Sơn phát huy tối đa tiềm năng, thế mạnh của từng địa phương, tạo điều kiện để xây dựng các quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế-xã hội bền vững, đảm bảo quốc phòng-an ninh.

Bức tranh về xã vùng cao, biên giới Hải Sơn hôm nay ngày càng tươi đẹp, trù phú hơn, đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện và nâng cao. Đến Hải Sơn, du khách còn có thể ghé thăm xóm họ Đặng hay còn gọi là ngôi làng bích họa. Những ngôi nhà ở đây đều được tô điểm bằng những bức tranh nghệ thuật mang nội dung ca ngợi cảnh vật vùng cao với đồi núi, khe suối, cỏ cây, hoa lá. Xóm họ Đặng có chừng 20 hộ dân, tất cả đều là người Dao. Họ vẫn giữ được nét sinh hoạt truyền thống nên ghé thăm xóm nhỏ này, du khách còn có cơ hội tìm hiểu về văn hóa, phong tục của người đồng bào Dao.

Năm 2022, xã Hải Sơn đã đạt nông thôn mới nâng cao và đang tiếp tục xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu. Hiện 100% tuyến đường liên thôn, xóm đã được đầu tư xây dựng khang trang, sạch, đẹp; toàn xã hiện nay không còn hộ nghèo theo tiêu chí Trung ương; hệ thống cấp nước sinh hoạt cho các khu dân cư được đầu tư mới trong năm 2023. Người dân yên tâm bám làng, giữ bản biên giới với các mô hình kinh tế nông nghiệp, dịch vụ du lịch phát triển có hiệu quả.

Từ năm 2023, chợ phiên truyền thống Pò Hèn tại Hải Sơn được khôi phục và phát triển theo hướng sản phẩm du lịch cộng đồng hấp dẫn. Chợ là nơi trao đổi hàng hóa của nhân dân trong vùng, giao thương với thôn Thán Sản Trung Quốc. Chợ họp 3 ngày 1 lần, bắt đầu từ ngày 2 âm lịch hàng tháng. Các mặt hàng được buôn bán trao đổi ở đây chủ yếu là nông, lâm sản của nhân dân trong vùng. Hải Sơn có tượng đài Pò Hèn, nơi gió hát mãi khúc tráng ca, có xóm họ đặng sinh sắn yên bình, và còn rất nhiều cảnh quan thiên nhiên văn hóa khác đang chờ được khám phá và đánh thức.

Có thể khẳng định, từ dấu son hào hùng năm xưa, Khu Di tích lịch sử Pò Hèn đang tiếp tục tỏa sáng trong hành trình dựng xây biên cương giàu đẹp, vững vàng nơi địa đầu Tổ quốc. Khu di tích lịch sử Pò Hèn sẽ mãi là “địa chỉ đỏ” để giáo dục truyền thống yêu nước, yêu chuộng hòa bình, hữu nghị nơi biên giới, nơi khơi dậy khát vọng của nhân dân trong công cuộc xây dựng đất nước hùng cường, văn minh, hiện đại.