Mỗi khi hè về, những bãi biển đông nghịt du khách, trẻ em cũng được thoả thích tắm mát, vui chơi. Nhưng sau làn nước trong xanh ấy, nguy cơ đuối nước, nhất là với trẻ em, vẫn luôn rình rập. Làm gì để bảo vệ sinh mạng trước hiểm họa tưởng như hiền hòa?
Câu chuyện dạy bơi và phòng chống đuối nước luôn nhận được sự quan tâm lớn, nhất là các phụ huynh. Trao đổi xung quanh vấn đề này, phóng viên Trung tâm Truyền thông tỉnh đã có cuộc phỏng vấn giảng viên Lộc Đình Cương (Khoa Giáo dục thể chất, Đại học TDTT Bắc Ninh), chuyên gia triển khai các chương trình dạy bơi, cứu đuối do Sở VH-TT&DL triển khai vào đầu tháng 5/2025.
Bơi không chỉ học trong hè
- Thưa ông, mỗi năm khi hè đến, câu chuyện đuối nước ở trẻ em lại khiến dư luận xót xa. Vậy ngoài thời gian nghỉ hè kéo dài, yếu tố gì ảnh hưởng khiến chúng ta cần và phải đặc biệt quan tâm đến việc dạy bơi và phòng chống đuối nước?
+ Quảng Ninh là tỉnh có điều kiện tự nhiên đặc thù với đường bờ biển dài, nhiều vũng vịnh, đảo và khu dân cư ven sông, ven biển. Địa hình phức tạp với luồng lạch sâu, đập tràn… tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu trẻ không có kỹ năng bơi và ứng phó dưới nước.
Mùa hè nắng nóng cũng khiến nhu cầu tắm biển, vui chơi tăng cao trong khi điều kiện học bơi an toàn còn thiếu. Trẻ em tiếp xúc thường xuyên với môi trường nước nhưng lại chưa được học bơi bài bản, thiếu người hướng dẫn chuyên môn. Do đó, việc phổ cập bơi và kỹ năng an toàn nước không chỉ cần thiết mà thực sự là một yêu cầu cấp bách để bảo vệ an toàn cho con trẻ.
- Cứ mỗi khi chớm vào hè lại có những vụ đuối nước thương tâm. Phải chăng chúng ta đang có "độ trễ" trong công tác phòng chống đuối nước?
+ Quả thật là nhiều địa phương đến tận giữa hè mới quan tâm tổ chức các lớp học bơi trong khi nguy cơ tai nạn thì có thể xảy ra bất cứ lúc nào, đặc biệt trong những ngày đầu vào hè, khi trẻ được nghỉ học và tự do hơn trong sinh hoạt. Trong khi đó, nhiều nơi còn thiếu bể bơi đạt chuẩn, thiếu giáo viên được đào tạo; thậm chí nhiều nơi còn chưa quan tâm đúng mức tới việc mở lớp và tham gia học, thực hành...
Vì vậy, việc tổ chức dạy bơi bị chậm trễ hoặc đôi khi làm theo phong trào, chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu mà các phụ huynh, con trẻ mong muốn. “Độ trễ” đó cho thấy sự chủ quan về nguy cơ đuối nước và khoảng trống trong việc chuẩn bị kỹ năng phòng vệ, cần quan tâm khắc phục sớm.
- Hiện nay, nhiều địa phương ở Quảng Ninh vẫn gặp khó khăn trong việc triển khai chương trình dạy bơi cho trẻ em, đặc biệt ở các vùng nông thôn, hải đảo. Theo ông, đâu là vấn đề khiến chương trình phổ cập bơi vẫn chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng?
+ Trước hết là sự thiếu đồng đều và chưa đồng bộ giữa cơ sở vật chất và đội ngũ giảng dạy. Ở vùng sâu, vùng xa, trường học gần như không có bể bơi, còn ao hồ tự nhiên thì không thể tận dụng do ô nhiễm và tiềm ẩn nguy hiểm. Thứ hai, đội ngũ giáo viên thể chất tại các trường phổ thông thường không được đào tạo chuyên sâu về dạy bơi. Dù tỉnh có nỗ lực tập huấn cho hàng trăm giáo viên trong năm qua, nhưng so với nhu cầu thực tế thì vẫn chưa đáp ứng được.
Bên cạnh đó, cũng phải nhắc đến vấn đề pháp lý: Chúng ta chưa có quy định rõ ràng và đủ mạnh để quản lý các khu vực nguy hiểm như hố nước công trình, ao hồ tư nhân, đập tràn… Chính sự thiếu kiểm soát này khiến nguy cơ luôn rình rập xung quanh trẻ mà không được cảnh báo đúng mức.
- Vậy theo ông đâu là những giải pháp cần làm ngay để hạn chế nguy cơ đuối nước cho trẻ một cách hiệu quả, bền vững?
+ Tôi xin dẫn một ví dụ thực tế: Ở Bắc Ninh, nhiều trường đã xây bể bơi trong khuôn viên, học sinh được học ngay tại trường với sự hỗ trợ của nhà trường. Một số trường THPT ở Hà Nội cũng quy định học bơi là điều kiện bắt buộc khi vào lớp 10.
Từ những mô hình hiệu quả này, tôi cho rằng đã đến lúc cần thay đổi quan điểm: Dạy bơi không còn là hoạt động hè, mà phải là nội dung bắt buộc trong giáo dục thể chất và kỹ năng sống. Trước hết, cần đầu tư bể bơi cộng đồng phù hợp từng địa phương, đồng thời đào tạo huấn luyện viên tại chỗ, không chỉ là giáo viên thể chất mà còn có cộng tác viên địa phương và những người hiểu rõ địa bàn.
Ngoài ra, công tác cảnh báo và quản lý điểm nước nguy hiểm cần được thực hiện thường xuyên, chặt chẽ hơn; có biển báo, rào chắn và cả quy định xử lý nếu để xảy ra tai nạn do lơ là trách nhiệm. Và quan trọng nhất, hãy tổ chức các lớp học bơi sớm hơn, gắn việc dạy bơi với kế hoạch hè và nhận thức cộng đồng.
Kỹ năng cứu đuối cũng là cứu chính mình
- Trong cộng đồng vẫn tồn tại suy nghĩ rằng chỉ cần biết bơi và bơi giỏi là có thể cứu người bị đuối nước. Theo ông, điều đó có đúng không và trong các lớp học gần đây được triển khai trang bị những gì cho học viên?
+ Thực tế thì đây là một quan niệm sai lầm phổ biến và rất nguy hiểm. Việc biết bơi không đồng nghĩa với việc có khả năng cứu đuối. Nhiều người bơi giỏi vẫn thiệt mạng khi cố cứu người bị nạn, bởi họ thiếu kỹ năng tiếp cận an toàn. Trong tình huống khẩn cấp, nạn nhân thường hoảng loạn và vô thức bám vào bất cứ thứ gì, kéo người cứu chìm theo.
Cứu người dưới nước đòi hỏi những kỹ năng chuyên môn như: Tiếp cận từ phía sau, sử dụng vật nổi hỗ trợ, giữ khoảng cách an toàn, và đặc biệt là phải xác định rõ phương án đảm bảo an toàn cho cả người cứu. Nếu không được đào tạo bài bản, hành vi cứu người có thể gây hoạ cho chính bản thân người muốn cứu người, biến thành hành động hy sinh không cần thiết.
- Vậy nếu một người dân bình thường tình cờ chứng kiến một vụ đuối nước, họ nên làm gì để giúp đỡ mà không tự gây nguy hiểm cho bản thân?
+ Việc đầu tiên là phải bình tĩnh và kêu gọi sự hỗ trợ từ những người xung quanh hoặc lực lượng cứu hộ chuyên nghiệp. Tiếp theo, người hỗ trợ có thể ném các vật nổi như phao, can nhựa, cây dài... về phía nạn nhân để giữ họ nổi, hoặc kéo vào nếu có dây an toàn. Tuyệt đối không nên nhảy xuống cứu người nếu không có kỹ năng cứu hộ, vì hành động đó tiềm ẩn rủi ro rất cao.
Theo tài liệu đào tạo chuẩn của các tổ chức quốc tế như Hiệp hội Bơi lội Hoa Kỳ (American Red Cross), quy tắc vàng trong cứu đuối là: “Cứu bằng lời - bằng vật - bằng phương tiện - cuối cùng mới là bằng người”. Đây cũng là những bài học, nhưng nguyên tắc mà chúng tôi phổ cập trong các lớp đào tạo năm nay để tránh xảy ra những cái chết do hành động dũng cảm nhưng thiếu kỹ năng. Và các học viên sau khi học, được sát hạch, đủ khả năng để thực hiện trong thực tế và dạy lại cho các học viên khác ở cơ sở.
- Trong chương trình đào tạo tại Trường Đại học TDTT Bắc Ninh, sinh viên được huấn luyện những nội dung gì về cứu hộ cứu nạn dưới nước, có thể áp dụng phổ cập, rộng rãi vào thực tế không?
+ Sinh viên Trường Đại học TDTT Bắc Ninh không chỉ học kỹ thuật bơi mà còn được huấn luyện chuyên sâu các kỹ năng cứu hộ dưới nước như: Tiếp cận an toàn, kéo nạn nhân lên bờ, sơ cấp cứu, đặc biệt là hồi sức tim phổi (CPR). Ngoài ra, các em còn được rèn luyện khả năng đánh giá hiện trường và đưa ra quyết định phù hợp trong tình huống khẩn cấp.
Đây là những kỹ năng bắt buộc để trở thành người hướng dẫn bơi có trách nhiệm, tránh xảy ra tai nạn thứ hai khi cứu nạn. Chúng tôi luôn nhấn mạnh việc phổ cập rộng rãi các kỹ năng này đến cộng đồng, đặc biệt trong các lớp tập huấn tại địa phương.
- Qua triển khai các lớp dạy bơi và cứu đuối ở Quảng Ninh, ông đánh giá như thế nào về mức độ hiểu biết và kỹ năng cứu đuối của người dân hiện nay? Và liệu có khoảng trống nào cần lấp đầy?
+ Tôi đánh giá rằng nhận thức của cộng đồng đã được cải thiện rõ rệt trong vài năm trở lại đây, một phần nhờ vào truyền thông và các chiến dịch phổ cập bơi. Tuy nhiên, kỹ năng thực hành lại chưa theo kịp. Trẻ em thì học bơi rải rác, thiếu hệ thống.
Trong khi đó, lực lượng cứu hộ chuyên trách tại các địa phương còn rất mỏng. Địa phương cũng cần chọn những hạt nhân đủ năng lực, đủ tiêu chuẩn, "cầm tay chỉ việc" ở các lớp học tại cơ sở. Một vấn đề quan trọng hiện nay là chưa có mô hình giáo dục cứu đuối khoa học ở cấp phổ thông trong khi đây nên là kỹ năng sống bắt buộc, giống như kỹ năng thoát hiểm cháy nổ.
- Xin cảm ơn ông vì những chia sẻ đầy tâm huyết và thực tế!