Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là chủ trương quan trọng của Đảng, được Chính phủ triển khai và Quốc hội thông qua. Để bảo đảm việc sắp xếp đơn vị hành chính và vận hành mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp thông suốt, hiệu quả, không bị gián đoạn, Quảng Ninh đã nỗ lực triển khai với những bước đi vững chắc với sự đồng tình, ủng hộ của cả hệ thống chính trị, đội ngũ cán bộ và nhân dân. 

Cách đây gần 62 năm Quốc hội đã phê chuẩn hợp nhất tỉnh Hải Ninh và khu Hồng Quảng. Và danh xưng Quảng Ninh đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt cho mang ý nghĩa “vùng đất rộng lớn, yên bình”, chứa đựng ý nghĩa lớn lao về trọng trách, sứ mệnh, tầm nhìn của một địa phương rộng lớn về lãnh thổ, thoáng mở về tư duy, yên bình cho vùng biên cương.

Tỉnh Quảng Ninh luôn được Trung ương xác định có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, quốc phòng, an ninh và đối ngoại; là địa phương duy nhất trong cả nước có đường biên giới trên bộ và trên biển với Trung Quốc; có diện tích đất liền 6.102 km2 (trong đó trên 80% diện tích là đồi núi) và trên 6.000 km2 mặt biển. Tỉnh có 13 đơn vị hành chính cấp huyện (có 5 thành phố và 01 thị xã), 171 đơn vị cấp xã, 1.452 thôn, bản, khu phố với dân số khoảng 1,38 triệu người, 43 thành phần dân tộc. Đến tháng 05/2025, Đảng bộ tỉnh có 21 đảng bộ trực thuộc (13 đảng bộ huyện, thị xã, thành phố và 8 đảng bộ trực thuộc tỉnh), với 612 tổ chức cơ sở đảng (400 đảng bộ cơ sở, 212 chi bộ cơ sở), 4.581 chi bộ trực thuộc, với trên 102.900 đảng viên (chiếm hơn 7,3% dân số toàn tỉnh).

Kinh tế liên tục tăng trưởng cao và ổn định, tốc độ tăng trưởng bình quân 5 năm (2021-2025) ước đạt khoảng 10,03%/năm. GRDP bình quân đầu người năm 2024 ước đạt 10.272 USD, gấp 2,09 lần so với GDP bình quân đầu người cả nước; thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) năm 2024 đạt hơn 2,8 tỷ USD. Công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh gắn với xây dựng tổ chức bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín phục vụ nhân dân và sự phát triển của địa phương tiếp tục được đẩy mạnh. Quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội được bảo đảm; chủ quyền an ninh biên giới, biển đảo quốc gia được giữ vững, tuyệt đối không để xảy ra tình huống bị động, bất ngờ; hoạt động đối ngoại được chú trọng mở rộng và ngày càng đi vào chiều sâu; xây dựng biên giới hoà bình, hữu nghị, ổn định, hợp tác và phát triển.  

Trong tiến trình phát triển của đất nước, Quảng Ninh - vùng đất tiền tiêu phía Đông Bắc của Tổ quốc - luôn là một trong những địa phương tiên phong, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung. Với truyền thống “Kỷ luật và Đồng tâm”, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc trong tỉnh đã vượt qua nhiều khó khăn, thử thách, xây dựng Quảng Ninh trở thành một cực tăng trưởng của miền Bắc, một trung tâm kinh tế năng động và là hình mẫu về cải cách hành chính, đổi mới mô hình tổ chức bộ máy. 

Trong quá trình phát triển, Quảng Ninh đã tiến hành nhiều đợt sáp nhập xã và điều chỉnh địa giới hành chính để xây dựng nền móng cho sự phát triển. Qua các thời kỳ, việc thực hiện sáp nhập, tái cơ cấu hợp lý các đơn vị hành chính đã tạo sự linh hoạt trong sắp xếp địa giới hành chính, tối ưu hóa các nguồn lực, tạo không gian phát triển phù hợp, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn; đồng thời tạo sự liên kết chặt chẽ hơn về kinh tế, xã hội - quốc phòng - an ninh trong cả thời bình lẫn thời chiến.

Thực hiện tinh gọn bộ máy, biên chế, Quảng Ninh đã bám sát định hướng và chỉ đạo của Trung ương, của Chính phủ, tập trung chỉ đạo triển khai thực hiện về sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập cấp xã và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. 

Chủ trương của tỉnh là sắp xếp đơn vị hành chính, sắp xếp bộ máy tinh gọn, khoa học, hợp lý, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, cơ cấu lại và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ có năng lực, đủ tâm, đủ tầm đảm nhận các nhiệm vụ công tác. Đảm bảo các cơ quan, đơn vị, tổ chức trước, trong và sau sắp xếp hoạt động liên tục, thông suốt, không để gián đoạn công việc, bỏ trống nhiệm vụ, địa bàn, lĩnh vực; chú trọng làm tốt công tác chính trị, tư tưởng đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong cơ quan, đơn vị, địa phương; thực hiện nghiêm túc, đầy đủ, đúng quy định chính sách đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động bị tác động bởi quá trình sắp xếp. Đồng thời, tập trung chỉ đạo triển khai công tác chuẩn bị tổ chức đại hội đảng bộ cấp xã, cấp tỉnh sát với yêu cầu đặt ra, trong đó đặc biệt lưu ý đến công tác chuẩn bị văn kiện và nhân sự. 

Ngay từ đầu tháng 4/2025, Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã yêu cầu các huyện, thị, thành ủy căn cứ phương án sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, tập trung chỉ đạo, phân công các đồng chí ủy viên ban thường vụ, ủy viên ban chấp hành trực tiếp chỉ đạo các xã, phường dự kiến sáp nhập trong việc chủ trì, phối hợp triển khai công tác chuẩn bị tổ chức đại hội đảng bộ xã mới. Song song với đó, tích cực lãnh đạo, chỉ đạo làm tốt công tác quán triệt, tuyên truyền, vận động, định hướng tư tưởng, dư luận xã hội, bảo đảm sự đoàn kết, đồng thuận, thống nhất cao trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, người lao động và các tầng lớp Nhân dân.

Cùng với đó, các cơ quan, đơn vị, địa phương cũng có phương án xử lý tài chính, ngân sách nhà nước trước khi sắp xếp lại đơn vị hành chính theo đúng quy định của pháp luật và các văn bản hướng dẫn của các bộ, ngành Trung ương. Trong đó, khẩn trương hoàn thành công tác quyết toán ngân sách năm 2024; tập trung rà soát, kiểm kê các nguồn tài chính, ngân sách, tài sản công, nhất là các cơ sở nhà, đất công; xây dựng phương án bàn giao nguồn tài chính, ngân sách, tài sản công, đảm bảo sử dụng tiết kiệm, có hiệu quả các nguồn tài chính, ngân sách, tài sản công, tuyệt đối không để xảy ra thất thoát, lãng phí để thực hiện bàn giao ngay sau khi được cấp có thẩm quyền phê duyệt Đề án sắp xếp đảm bảo đúng quy định. Rà soát các nhiệm vụ thu, chi ngân sách năm 2025 hiện đang giao cho cấp huyện quản lý dự kiến chuyển cho cấp cơ sở để lập phương án giao dự toán thu, chi ngân sách cho cấp cơ sở trình HĐND tỉnh phê duyệt đảm bảo kinh phí hoạt động cho đơn vị hành chính cấp xã mới thành lập khi kết thúc hoạt động cấp huyện.

Rà soát, xây dựng phương án bố trí, sắp xếp trụ sở làm việc, trang thiết bị, tài sản của các đơn vị sau sắp xếp đảm bảo hoạt động ngay sau khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp; xử lý đối với tài sản, cơ sở nhà đất dôi dư; tổ chức quản lý chặt chẽ, sử dụng tiết kiệm, có hiệu quả tài sản cơ sở nhà, đất, trang thiết bị, tuyệt đối không để xảy ra thất thoát, lãng phí trong quá trình sắp xếp đơn vị hành chính. 

Tháng 4/2025, Quảng Ninh đã thông qua phương án sắp xếp 171 đơn vị thành thành 54 đơn vị (gồm: 30 phường, 22 xã và 2 đặc khu), giảm 117 đơn vị, đạt 66,67%; thống nhất việc đặt tên và nơi đặt trụ sở của ĐVHC cấp xã mới. Chỉ đạo tổ chức lấy ý kiến cử tri trong 2 ngày (17 - 18/4/2025) bằng hình thức phát phiếu đến cử tri đại diện hộ gia đình với tỷ lệ đồng thuận, ủng hộ rất cao (đạt 99,31% so với tổng số cử tri và đạt 99,53% so với tổng số phiếu phát ra). Trên cơ sở kết quả lấy ý kiến cử tri, HĐND cấp xã, cấp huyện và cấp tỉnh đã họp để thảo luận, thông qua chủ trương sắp xếp ĐVHC cấp xã với tỷ lệ 100% đại biểu HĐND cấp xã, cấp huyện, cấp tỉnh tham dự kỳ họp biểu quyết tán thành. 

Song song với đó, tỉnh cũng xây dựng Đề án kết thúc hoạt động 13 đảng bộ cấp huyện, 171 đảng bộ cấp xã hiện nay, thành lập đảng bộ xã, phường, đặc khu trực thuộc tỉnh, sắp xếp mô hình tổ chức đảng ngành dọc trên địa bàn; dự thảo Quyết định kết thúc 13 đảng bộ huyện, thị xã, thành phố, 171 đảng bộ xã, phường, thị trấn; xây dựng Đề án sắp xếp, tinh gọn các cơ quan Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, các hội quần chúng do Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ.

Ban Thường vụ Đảng ủy Quân sự tỉnh, Ban Thường vụ Đảng ủy Công an tỉnh rà soát, chủ động phối hợp với ban thường vụ các huyện, thị, thành ủy điều chỉnh phương án nhân sự chỉ huy trưởng quân sự, trưởng công an tham gia ban chấp hành, ban thường vụ đảng ủy xã, phường, đặc khu. Chỉ đạo triển khai sắp xếp hệ thống cơ quan thanh tra, hệ thống tổ chức tòa án, viện kiểm sát theo kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư.

Công tác quán triệt, tuyên truyền, vận động, định hướng tư tưởng và dư luận xã hội tiếp tục được các cấp ngành quan tâm triển khai; cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, người lao động và các tầng lớp nhân dân trên địa bàn toàn tỉnh đã bày tỏ sự đoàn kết, thống nhất, ủng hộ rất cao. Tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được bảo đảm ổn định trước, trong và sau tổ chức lấy ý kiến Nhân dân, họp HĐND các cấp, không phát sinh điểm nóng, khiếu nại, kiến nghị về nội dung này.

Ngày 15/6, Quảng Ninh đã vận hành thử nghiệm toàn bộ hệ thống chính quyền theo mô hình mới nhằm đánh giá khả năng điều hành, đồng bộ quy trình, bố cục bộ máy và các khâu chuyển giao giữa các cấp. Việc vận hành gồm tiếp nhận và giải quyết TTHC, ban hành văn bản, quyết định về tài chính, quy hoạch, đầu tư, công vụ, an ninh, trật tự xã hội đã được triển khai như đối với bộ máy chính thức.

Các sở, ban, ngành trực thuộc tỉnh được giao nhiệm vụ phối hợp với 54 đơn vị hành chính cấp xã mới (52 xã, phường và 2 đặc khu) để thiết lập quy trình tương tác, chuyển giao thẩm quyền, phân cấp ngân sách và vận hành các hệ thống số liệu, giao diện điều hành. Các văn bản quy phạm, quyết định hành chính sẽ được ban hành dưới danh nghĩa của cấp tỉnh và cấp xã như trong vận hành thực tế.

Qua quá trình vận hành thử nghiệm cho thấy, hầu hết các khâu, các bước trong quá trình phối hợp xử lý văn bản, tham mưu lãnh đạo cơ quan, đơn vị, địa phương đưa ra quyết định một nội dung, vấn đề thuộc thẩm quyền được thực hiện nhanh chóng, đảm bảo đồng bộ, không bị ngắt quãng, gián đoạn. Điểm nổi bật trong quá trình vận hành thử nghiệm là việc phối hợp giải quyết các TTHC cho tổ chức, công dân được nhanh gọn, thuận tiện, không bị chồng chéo, trùng lắp giữa các phòng, ban chuyên môn mới được thành lập.

Sau quá trình vận hành thử nghiệm, tỉnh tiến hành đánh giá, rút kinh nghiệm đối với tất cả các khâu, bước trong hệ thống đơn vị hành chính mới. Từ đó, lập danh sách những bất cập, đề xuất giải pháp để có sự điều chỉnh phù hợp, trên tinh thần phát huy hiệu quả nguồn nhân lực hiện có là đội ngũ CBCCVC được đào tạo bài bản, chính quy và hệ thống trang thiết bị đầu tư đồng bộ. Mục tiêu cao nhất là đảm bảo mọi vị trí công việc đều hoạt động hiệu lực, hiệu quả, phục vụ lợi ích thiết thực của người dân, doanh nghiệp.

Theo kế hoạch, ngày 30/6, Quảng Ninh sẽ tổ chức Lễ công bố Nghị quyết của Quốc hội, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội về việc kết thúc hoạt động đơn vị hành chính cấp huyện, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã; quyết định thành lập đảng bộ cấp xã; chỉ định nhân sự cấp uỷ, lãnh đạo HĐND, UBND cấp xã. Đây là sự kiện đánh dấu bước chuyển lớn trong việc tinh gọn tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền các cấp. Ngày 1/7, toàn tỉnh Quảng Ninh chính thức vận hành chính quyền địa phương 2 cấp. Đây là dấu mốc lịch sử của “cuộc cách mạng” cải cách tổ chức bộ máy, hướng đến xây dựng nền hành chính hiện đại, hiệu quả, gần dân, phục vụ tốt nhất cho người dân và doanh nghiệp.