Nằm ở phía Tây của tỉnh Quảng Ninh, Đông Triều không chỉ được biết đến là vùng đất có bề dày văn hóa, nơi phát tích của nhà Trần, mà còn là vùng đất giàu truyền thống cách mạng, nơi thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở khu mỏ Quảng Ninh và nơi ra đời của Đệ tứ chiến khu (hay còn gọi là Chiến khu Trần Hưng Đạo - Chiến khu Đông Triều). 80 năm trôi qua, chiến khu xưa nay đã đổi thay diện mạo, trở thành vùng động lực phát triển của tỉnh nhưng vẫn còn đó những dấu ấn lịch sử thiêng liêng.
Đệ tứ chiến khu xưa
Tháng 4/1945, khi phát xít Đức và Nhật bước vào thời khắc sụp đổ, cục diện Chiến tranh thế giới thứ hai chuyển sang giai đoạn kết thúc. Nắm bắt thời cơ, Đảng ta phát động cao trào kháng Nhật cứu nước mạnh mẽ, dấy lên phong trào cách mạng sôi nổi khắp cả nước. Tại vùng Đông Bắc Duyên hải, nơi địa đầu Tổ quốc, phong trào đấu tranh của quần chúng phát triển mạnh mẽ, đặc biệt ở khu vực Đông Triều, Chí Linh. Tại đây, tổ chức Việt Minh, các đoàn thể cứu quốc và đội tự vệ vũ trang liên tiếp được thành lập, lan rộng sang Hải Phòng, Kiến An, Uông Bí, Cửa Ông… góp phần làm tan rã từng mảng chính quyền tay sai, tạo khí thế cách mạng dâng cao.
Tháng 4/1945, Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kỳ do Trung ương triệu tập tại Hiệp Hòa (Bắc Giang) quyết định thành lập 7 chiến khu trong cả nước. Chùa Bắc Mã là cứ điểm nơi các đồng chí Trần Cung, Hải Thanh và Nguyễn Bình họp bàn kế hoạch thành lập Đệ Tứ Chiến khu; đồng thời chỉ đạo xây dựng lực lượng, chuẩn bị các điều kiện để tiến hành khởi nghĩa. Quyết định thành lập Chiến khu vào thời điểm này được coi là một bước đi vô cùng sáng suốt và kịp thời.
Ông Nguyễn Quang Nhạ - Nguyên Bí thư Huyện ủy Đông Triều (nay là TP Đông Triều) chia sẻ: Khi đó, nhân dân Đông Triều bị ép trồng đay, nộp thóc, lại gặp mất mùa, thổ phỉ hoành hành. Đói khát lan rộng, người chết đói la liệt tại nhiều xã, lòng dân oán hận sục sôi. Nhưng khi nghe tin có tổ chức cách mạng, có Việt Minh lãnh đạo, bà con tin tưởng tuyệt đối, sẵn sàng tham gia, góp gạo nuôi quân. Cán bộ cách mạng chỉ cần hiệu triệu là người dân đều đòng lòng đứng lên kháng chiến. Sức mạnh ấy đến từ lòng căm thù giặc, từ khát vọng sống và niềm tin vào độc lập tự do. Thời điểm vùng lên khởi nghĩa không chỉ đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong phong trào cách mạng Đông Triều, mà còn thể hiện rõ ý chí quật cường và khát vọng độc lập cháy bỏng của nhân dân vùng mỏ anh hùng.
Đêm ngày 6/6/1945, Ban lãnh đạo khởi nghĩa họp bàn và đi đến quyết định lịch sử: “Điều kiện chủ quan và khách quan đã hội tụ đầy đủ, thời cơ cách mạng đã chín muồi, cần phát động tổng khởi nghĩa”. Chỉ hai ngày sau, ngày 8/6/1945, dưới sự lãnh đạo của Chiến khu Trần Hưng Đạo, lực lượng vũ trang phối hợp với quần chúng nhân dân đồng loạt tấn công vào các đồn địch tại Đông Triều, Mạo Khê, Tràng Bạch và Chí Linh, làm tan rã bộ máy cai trị tay sai, giành chính quyền về tay nhân dân. Chiều ngày 8/6/1945, toàn bộ vùng Đông Triều được giải phóng, trở thành huyện đầu tiên ở vùng Đông Bắc giành được chính quyền về tay nhân dân.
Ông Phạm Văn Chỉ, xã Bình Khê, TP Đông Triều, một trong những người lính trực tiếp tham gia khởi nghĩa khi xưa, hồi tưởng: Tôi năm nay đã 100 tuổi, nhưng ký ức về ngày 8/6 vẫn vẹn nguyên trong tâm trí và sẽ là kỷ niệm không bao giờ quên trong tôi. Lúc ấy, khi nhận được lệnh khởi nghĩa, chúng tôi lập tức tập hợp lực lượng, gấp rút chuẩn bị vũ khí, phần lớn là súng kíp, dao găm, giáo mác. Khi đó, khí thế căm thù giặc sục sôi lắm; khi có hiệu lệnh, chúng tôi cùng nhân dân kéo lên bao vây đồn đánh chiếm đồn trong tiếng hô hào vang trời. Ai cũng xác định “dù phải ngã xuống, cũng quyết giành lại tự do cho dân mình”.
Đệ tứ chiến khu mãi là mốc son chói lọi trong lịch sử dựng nước và giữ nước. Những kinh nghiệm, bài học từ đây tiếp tục soi sáng con đường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay. Đó là thắng lợi của bản lĩnh, trí tuệ, văn hóa Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh, nơi sức mạnh nhân dân là nền tảng, ý chí độc lập gắn liền với khát vọng phát triển đất nước bền vững và trường tồn. Từ khi giải phóng, trên quê hương Đệ tứ Chiến khu, lớp lớp người dân luôn khắc ghi và phát huy truyền thống cách mạng hào hùng của thế hệ trước.
Ông Trần Quang Phán, thôn Hổ Lao, xã Việt Dân, TP Đông Triều cho biết: Là một người con của Đông Triều, tôi luôn tự hào về cái nôi Đệ tứ chiến khu, được kế tục từ đời ông tôi, cha tôi, cho đến đời chúng tôi. Ông nội tôi là người may cờ cho đệ tứ chiến khu, bố tôi tham gia đội du kích, chú tôi là liệt sỹ, anh trai tôi cũng đi bộ đội, kháng chiến chống Mỹ, hy sinh trong miền Nam. Những ký ức ấy không chỉ là niềm tự hào mà còn là động lực để thế hệ chúng tôi, cũng như con cháu sau này tiếp tục vun đắp và bảo vệ truyền thống cách mạng, chung sức xây dựng quê hương ngày càng phát triển, giàu đẹp và văn minh.
Vươn mình trước vận hội mới
Từ một vùng chiến khu khói lửa, Đông Triều hôm nay đã vươn mình mạnh mẽ với sự phát triển toàn diện. Năm 2015, huyện Đông Triều chính thức trở thành thị xã. 5 năm sau, thị xã chạm đích đô thị loại III và đến ngày 1/1/2025, Đông Triều vươn mình trở thành một thành phố trẻ đầy năng động ở cửa ngõ phía Tây của tỉnh với những bước phát triển vượt bậc về kinh tế - xã hội.
Đặc biệt, để ổn định đời sống nhân dân, Đông Triều đã tập trung phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng hiện đại, áp dụng công nghệ cao, đồng thời đa dạng hóa ngành nghề, mở rộng các lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ. Chính quyền địa phương cũng chú trọng đầu tư nâng cấp hệ thống hạ tầng thiết yếu, cải thiện điều kiện sinh hoạt và phát triển các chính sách an sinh xã hội, giúp người dân từng bước nâng cao thu nhập, chất lượng cuộc sống. Nhờ đó, Đông Triều đã ghi dấu ấn quan trọng khi trở thành địa phương đầu tiên của miền Bắc về đích xây dựng NTM. Đây là minh chứng sinh động cho sự thay đổi tích cực từ chính sách đúng đắn, sự đồng thuận của người dân và ý chí vươn lên không ngừng để Đông Triều tiếp tục phát triển theo hướng bền vững, hiện đại trong tương lai gần.
Ông Nguyễn Đức Tiến, Bí thư khu phố Dọc Mản, xã Bình Khê, TP Đông Triều cho biết: NTM đã đem lại nhiều sự phát triển rõ rệt cho người dân Bình Khê nói riêng và Đông Triều nói chung. Người dân không chỉ được hưởng thụ về các dịch vụ thiết yếu như: y tế, giáo dục, hạ tầng giao thông… mà cuộc sống cũng đang đổi thay từng ngày, hiện đại và tiện nghi hơn rất nhiều. Đặc biệt, thu nhập của người dân tăng lên rõ rệt, đến năm 2024, thu nhập bình quân đầu người đã đạt khoảng 125 triệu đồng/năm, đánh dấu bước tiến vượt bậc so với những năm trước.
Không chỉ là địa phương đầu tiên của miền Bắc về đích NTM mà Đông Triều còn gây ấn tượng bởi sự tăng trưởng mạnh mẽ về các ngành công nghiệp, dịch vụ, du lịch, hệ thống giao thông đồng bộ… Nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú gồm: Than đá, đất sét, đá vôi... với trữ lượng hàng chục triệu tấn cũng đã tạo đà phát triển cho ngành công nghiệp khai khoáng, thu hút hàng trăm dự án đầu tư. Đây còn là địa bàn sản xuất gốm sứ, vật liệu xây dựng, đất sét nung với sản lượng lớn nhất Quảng Ninh; được phân phối tại nhiều tỉnh, thành trong cả nước và xuất khẩu tới nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, thể hiện sự chủ động hội nhập kinh tế trong tình hình mới.
Ông Lê Quang Bách, Giám đốc Tổ chức hành chính, Công ty CP Gốm Đất Việt cho biết: Được sự quan tâm, hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi từ chính quyền địa phương, Công ty chúng tôi đã phát huy tốt thế mạnh, mở rộng quy mô sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm. Nhờ đó, hoạt động kinh doanh ngày càng phát triển ổn định, doanh thu tăng trưởng đều đặn qua các năm, góp phần tạo việc làm và đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế địa phương. Thời gian tới, cùng với sự phát triển chung của địa phương, chúng tôi sẽ tiếp tục đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất, mở rộng thị trường và đa dạng hóa sản phẩm để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng. Đồng thời, công ty cam kết gắn bó, đồng hành cùng sự phát triển bền vững của địa phương, góp phần xây dựng nền kinh tế xanh – sạch – hiệu quả”.
Những nỗ lực trong việc phát triển công nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững của Đông Triều đã được minh chứng qua những con số cụ thể. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Đông Triều luôn thuộc nhóm cao trong tỉnh. Đến năm 2024, tốc độ tăng trưởng kinh tế của thành phố đạt 14,2%; cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, đúng hướng với tỷ trọng công nghiệp, dịch vụ chiếm 95,9%, nông - lâm - ngư nghiệp chiếm 4,1%. Từ một vùng đất giàu truyền thống, Đông Triều hôm nay đã chuyển mình mạnh mẽ, trở thành thành phố trẻ căng tràn sức sống với những công trình mới, những khu đô thị hiện đại, những tuyến đường huyết mạch được đầu tư xây dựng đồng bộ…
Đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới với những thay đổi toàn diện, một cuộc cách mạng mới chưa từng có tiền lệ. Thực hiện mô hình chính quyền 2 cấp, không còn cấp huyện, thành phố Đông Triều đã ngay lập tức bắt tay vào xây dựng phương án sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã mới, đảm bảo tổ chức bộ máy hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Theo đó, từ 19 đơn vị hành chính cấp xã được tổ chức thành 5 đơn vị, bao gồm: phường Đông Triều, An Sinh, Bình Khê, Mạo Khê, Hoàng Quế trên cơ sở nghiên cứu kỹ đặc điểm tự nhiên, dân cư và tiềm năng của mỗi địa phương.
Ông Nguyễn Văn Công, Bí thư Thành ủy Đông Triều cho biết: Trước thời cơ và vận hội mới của dân tộc, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố Đông Triều đều sẵn sàng tâm thế chính quyền 2 cấp, gần dân, sát dân, phát huy truyền thống quê hương Đệ tứ Chiến khu để cùng tỉnh và đất nước bước vào chặng đường mới. Thời gian tới, chúng tôi sẽ tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao để đáp ứng yêu cầu phát triển của Đông Triều, phù hợp với vận hội mới trong quá trình chuyển dịch kinh tế. Đặc biệt, tiếp tục quan tâm giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, vun đắp truyền thống cách mạng của quê hương; đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, thu hút các nhà đầu tư có năng lực, nhằm đẩy mạnh công nghiệp chế biến, chế tạo, phát triển các khu công nghiệp, tạo nhiều việc làm cho người dân địa phương; chú trọng đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ, khai thác và phát huy tốt nguồn lực tại chỗ từ nhân dân để thúc đẩy phát triển các khu dân cư và liên kết vùng trong thành phố. Với quyết tâm cao, chúng tôi phấn đấu xây dựng Đông Triều trở thành vùng đất giàu bản sắc văn hóa, kinh tế phát triển bền vững và đời sống nhân dân ngày càng hạnh phúc, xứng đáng là cửa ngõ phía Tây của tỉnh Quảng Ninh, kết nối chặt chẽ với vùng kinh tế trọng điểm Đồng bằng sông Hồng.
Đệ tứ chiến khu Đông Triều không chỉ là một địa danh gắn với lịch sử cách mạng, mà còn là biểu tượng của ý chí quật cường, tinh thần yêu nước bất khuất của nhân dân vùng Đông Bắc. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, Đông Triều vẫn giữ được cốt cách hào hùng và đang vươn mình mạnh mẽ trong thời kỳ đổi mới. Việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản cách mạng gắn với phát triển kinh tế – xã hội là cách mà Đông Triều hôm nay khẳng định bản lĩnh và khát vọng phát triển; đồng thời, là cách để tri ân những thế hệ cha anh đã ngã xuống vì độc lập – tự do – hạnh phúc của Tổ quốc.